Laos – malowniczy, neutralny kraj w sercu Azji Południowo-Wschodniej – stał się najbardziej bombardowanym państwem w historii. Choć formalnie nie brał udziału w konflikcie, między 1964 a 1973 rokiem na jego terytorium zrzucono od 2 do 3 milionów ton bomb. Dziś, prawie 50 lat po zakończeniu nalotów, Laos wciąż zmaga się z tragicznymi skutkami tej „tajnej wojny”.
Miliony bomb, setki tysięcy niewybuchów
Statystyki są przerażające. Przez 9 lat, co 8 minut, na Laos spadała bomba – dzień i noc. Łącznie zrzucano więcej materiałów wybuchowych, niż wyniosła suma bomb zrzuconych przez USA podczas całej II wojny światowej. Co gorsza, szacuje się, że 30% tych bomb nie eksplodowało, pozostawiając po sobie śmiertelne dziedzictwo. Dziś ponad 80 milionów niewybuchów nadal zalega w laotańskich lasach, polach ryżowych i wsiach. Każdego roku ofiarami tych pozostałości wojny padają niewinni ludzie – od zakończenia bombardowań zginęło lub zostało rannych ponad 20 tysięcy osób.
Wojna, której Laos nigdy nie wybrał
Dlaczego Laos, kraj oficjalnie neutralny, stał się celem tak intensywnych nalotów? Terytorium Laosu było wykorzystywane przez wojska Wietnamu Północnego jako kluczowy element logistyczny – tzw. Szlak Ho Chi Minha. Ta sieć dróg i ścieżek zaopatrzeniowych była używana do transportu broni, żołnierzy i zapasów do Wietnamu Południowego. Aby zniszczyć tę infrastrukturę, USA rozpoczęły masowe bombardowania Laosu, które nie tylko niszczyły szlak, ale także wioski, pola uprawne i całe społeczności.
Neutralność Laosu brutalnie zignorowana
Laos oficjalnie ogłosił neutralność, ale to nie powstrzymało CIA, które prowadziło tam jedną z największych tajnych operacji w historii. Pod nadzorem agencji stworzono „sekretną armię” złożoną głównie z lokalnych plemion, takich jak Hmongowie, aby walczyli przeciwko komunistycznym siłom Pathet Lao. Gdy USA wycofały się z regionu w 1975 roku, „sekretna armia” została pozostawiona na pastwę losu. Tysiące Hmongów zginęło, a pozostali musieli uciekać, by uniknąć represji.
Życie w cieniu nalotów
Dla mieszkańców Laosu życie w czasie nalotów było piekłem. Wielu musiało porzucić swoje domy i ukrywać się w naturalnych jaskiniach, takich jak te w regionie Viengxay, które stały się schronieniami, a nawet prowizorycznymi miastami. Organizowano tam szkoły, szpitale i biura. Ci, którzy nie mieli dostępu do takich miejsc, kopali tunele lub uciekali do lasów, gdzie każda codzienna czynność, jak zdobywanie jedzenia czy praca na polu, wiązała się z ryzykiem życia.
Pomoc, która nie wystarcza
Pomimo ogromnych zniszczeń i cierpienia, Laos otrzymał jedynie symboliczną pomoc od USA. Od 1995 roku Amerykanie przeznaczyli około 240 milionów dolarów na usuwanie niewybuchów i edukację na temat bezpieczeństwa. Roczna pomoc wynosi około 40 milionów dolarów, co jest kroplą w morzu potrzeb – oczyszczenie kraju w obecnym tempie zajmie ponad sto lat. USA nigdy nie wypłaciły Laosowi formalnych rekompensat za straty ludzkie, zniszczenia środowiska czy długotrwałe konsekwencje chemikaliów, takich jak Agent Orange.
Laos w objęciach Chin
Dziś Laos stopniowo wpada w ręce Chin. Pekin, wykorzystując chaos i historyczną niechęć Laotańczyków do USA, inwestuje miliardy dolarów w infrastrukturę w ramach projektu „Jednego Pasa, Jednej Drogi”. Budowa kolei łączącej Laos z Chinami, tamy i elektrownie wodne to projekty, które przynoszą Chinom ogromne korzyści. Jednak Laos, zadłużony po uszy, powoli traci kontrolę nad swoją infrastrukturą, stając się coraz bardziej zależny od Pekinu.
Dziedzictwo wojny, które wciąż trwa
Laos, kraj, który nigdy nie uczestniczył w wojnie, wciąż płaci za konflikty wielkich mocarstw. Pozostałości niewybuchów, zatrucie środowiska i uzależnienie od zagranicznych inwestycji to tylko część problemów. Historia Laosu to przypomnienie o tym, jak małe i neutralne państwa mogą stać się ofiarami globalnych rozgrywek. Czy świat znajdzie czas, by oddać temu krajowi należną pomoc i sprawiedliwość? Tego wciąż nie wiemy.
